اخلاق پژوهش

روز یکشنبه 5/10/95 در ساعت پژوهش معاونت پژوهش مدرسه علمیه خواهران هاجر خمین سرکار خانم سلیمانی نشستی با محوریت اخلاق پژوهش برگزار گردید. در آغاز نشست آشنایی اجمالی با مفهوم شناسی اخلاق کاربری و زیرشاخه های آن و سپس به انواع پژوهش های اخلاقی و جایگاه اخلاق در پژوهش پرداخته شد. در ادامه فضایل اخلاقی در پژوهش و آسیب شناسی خلاقی پژوهش ارائه گردید که مشروحی از مباحث مطروحه در ذیل پرداخته شده است.

اهداف رفتاري: آشنايي طلاب با اخلاق كاربردي که شامل: اخلاق پژوهش، اخلاق نقد، اخلاق گفتگو، اخلاق دانش اندوزی، اخلاق سیاست، اخلاق معاشرت، اخلاق معیشت و اخلاق جنسی می باشد.
سپس به معناشناسی و جایگاه اخلاق کاربردی پرداخته شد.
1- واژه اخلاق: در لغت که به معناي سرشت است اعم از صفات خوب و بد می باشد و در اصطلاح و از نظر دانشمندان اسلامی: و از نظر دانشمندان اسلامي: صفاتي پايدار در نفس كه موجب مي شوند كارهايي متناسب با آن صفات بدون نياز به فکر از انسان صادر شود. به تعریف تعریف علم اخلاق اشاره شد. علم اخلاق علمي است كه ضمن شناساندن انواع خوبي ها و بدي های واقعی، راه هاي كسب خوبي ها و دفع بدي ها را به ما مي آموزد.
2- انواع پژوهش های اخلاقی:
1-2) اخلاق توصيفي: معرفي اخلاقيات افراد، گروهها و جوامع؛ که روش آن تاريخي و نقلي است.
2-2) اخلاق هنجاري: بررسي افعال اختياري انسان از حيث خوبي و يا بدي. روش: استدلالي و عقلي مهمترين كاربرد اين نوع اخلاق: ارائه نظريه اي معقول براي تبيين خوبي و بدي.
3-2) فرا اخلاق: بررسي تحليلي و فلسفي دربارة مفاهيم و احكام اخلاقي. درستي يا نادرستي گزاره هاي اخلاقي در اين نوع اخلاق مهم نيست.
3- اخلاق كاربردي:
زير مجموعة اخلاق هنجاري است. اين نوع اخلاق كاربرد منظم نظريات اخلاقي در حوزة مسائل خاص اخلاقي است مثل اخلاق دانشجويي (طلبگی)، اخلاق حرفه ای و ….
1- 3) اهميت و جايگاه اخلاق كاربردي:
امام کاظم علیه السلام :لازم ترین دانش برای تو دانشی است که تو را به صلاح قلبت راهنمایی کند و فساد آنرا برایت آشکار سازد.
علم اخلاق علم زندگی است و ضمن بيان احكام ارزشي همة ابعاد فردي و اجتماعي زندگي آگاهانه راههاي اتصاف به فضائل و دفع رذائل را نيز نشان مي دهد. بنابراين، این علم يكي از مهمترين و سرنوشت سازترين دانش هاست.
یادآوری این نکته اهمیت دارد که اكثر افراد جامعه بسياري از فضايل و رذائل را مي شناسند و مشكل عمده اين افراد آن است كه: اولاً؛ نمی توانند راه و نحوة اِعمال احكام اخلاقي را به درستي تشخيص دهند. ثانياً؛ نمی توانند در هر مرحله تصميم اخلاقي درستي اتخاذ نمايند. ضرورت اخلاق در اینجا جلوه گر گشته و اخلاق اسلامی به یار ی انسان می آید.
این جلسه با اهداف ذیل برگزار گردید:
- آشنایی با وظایف خود به عنوان یک پژوهشگر و یا نویسنده
- آشنایی با پیش فرضهای ارزشی مؤثر در تحقیق و تلاش در جهت تقویت نظام ارزشی خود
- آشنایی با آسیبهای اخلاقی در امر پژوهش و کسب انگیزه برای اجتناب از آنها

1- اهمیت و جایگاه اخلاق در پژوهش:
رشد علمي در هر جامعه اي مرهون پژوهشهاي نو و جديد است. پژوهش اگر به درستي جهت گيري نشود و در مسير توسعه معنويت و رشد اخلاقي نباشد عاملي براي تخريب حيات آدميان خواهد بود.
نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید:
اگر مؤمنی پیش از مرگ خود برگه ای از علم بر جا گذارد همین یک برگ در روز قیامت میان او و آتش جهنم مانع می شود و خداوند متعال در ازای هر حرف که بر آن نوشته شده باشد شهری هفت برابر بزرگتر از وسعت کل دنیا به او عطا می فرماید.
2- فضايل اخلاقي در پژوهش
1-2) تصحيح انگيزه و نيت: يکي از مهمترين اصول اخلاقي اسلامي نيّت است. پژوهش گر بايد با نيت الهي پژوهش کند. پژوهش هاي او بايد در خدمت اهداف الهي و خلق خدا، دين خدا و سعادت بشر باشد.
2-2 ) توجه به نقش «پيش فرضهاي ارزشي» : انديشه هاي فلسفي، عرفاني، ديني، اجتماعي و تاريخي يک محقق در «هندسه علمي و پژوهشي» محقق نقش تعيين کننده دارند. پيش فرضهاي ارزشي و ديني در انتخاب موضوع استنتاجات و تفسير و تبيين يافته هاي پژوهشي بسیار موثرند.
3-2) آشنايي با «پيشينه پژوهش»: به لحاظ علمی و اخلاقی در هر تحقيقي براي حصول نو آوري و افقهاي جديد بايد با پژوهش هاي پيشينيان آشنا شویم و گرنه پس از سالها تحقيق به همان نقطه اي مي رسيم که سالها پيش ديگران رسيده بودند.
4-2) گزينش مسئله: انتخاب مسئله مهمترين مراحل تحقيق است هر اندازه بر دامنه مطالعات خود بيافزاييم به همان ميزان بر دقتهاي علمي ما در انتخاب مسئله افزوده خواهد شد. مسئله ما بايد مشکلي از مشکلات علمي يا عملي جامعه را برطرف سازد.
5-2) شهامت در پژوهش: تجربه نشان داده و نیز اولياي دين توصيه مي فرمایند: هرگز نبايد از انجام کارهاي بزرگ به خاطر ترس از ناتواني يا ترس از مشکلات احتمالي خودداري کرد.
6-2) امانت داري: امانت داري حيات علمي و تحقيقي يک جامعه را تشکيل مي دهد . هر نويسنده اي اخلاقا موظف است که منبع هر مطلبي را که نقل مي کند حتي اگر نقل به معنا باشد دقيقا ذکر نماید.
7-2) حقيقت جويي در پژوهش: وظيفه اخلاقي يک پژوهش گر حقيقت طلبي است. پژوهش گر بايد همه تلاش خود را صرف کشف حقيقت نماید و هرگز از مشکلاتي که ممکن است ديگران براي او پيش آورند، نهراسد.
8-2) نشاط در تحقيق: نشاط محقق در کار خود از مسائل مهم است. يک محقق توانا کسي است که با شوق و ذوق و نشاط در پي حل مسئله باشد و هرگز خستگي و کسالت به خود راه ندهد. و اين تنها در صورتي ممکن است که به توانائيهاي خود توجه کند.
9-2) پژوهش گروهي: پژوهش فردي هر چند مفيد و ارزنده است اما بايد دانست که اتقان و استحکام پژوهش گروهي به مراتب بيشتر از پژوهش فردي است.
3- آسيب شناسي اخلاقي پژوهش
1-3) شهرت زدگی: يک پژوهشگر اخلاقا مجاز نيست که يک رأي را به صرف کثرت طرفداران آن يا شهرت زياد آن بپذيرد؛ يا به عنوان مبنايي براي تحقيقاتش قرار دهد.
2-3) شتاب زدگي: کمترین آفت شتابزدگی این است که مانع درک صحیح موضوع می شود.
3 -3) دخالت دادن خواسته هاي شخصي: اصل بي طرفي در تحقيق بايد مورد توجه باشد؛ ديدگاه ها، خواسته ها و اغراض شخصي يا صنفي نبايد بر موضوع تحقيق تأثیر بگذارد.
4-3) انتحال: از آفات بزرگ اخلاقي پژوهش سرقت ادبي يا انتحال است. معنا و مصداق ديگر انتحال این است که: نویسنده، به منظور درست جلوه دادن سخن و مدعاي خود، افراد نامدار و ذي نفوذ علمي يا تاريخي را مدافع نظريه خود نشان دهد که این، عملي غير اخلاقي است.

فایل powerpoint اخلاق پژوهش از اینجا دریافت کنید.